Tiểu sử Khổng Tử: Bậc thánh nhân đúc kết tinh hoa trí tuệ nhân loại

Nhắc tới văn hóa truyền thống Trung Hoa chúng ta đều biết Khổng Tử là một vĩ nhân có ảnh hưởng lớn nhất, cho đến ngày nay những triết học đạo Khổng vẫn luôn tồn tại song hành với sự phát triển hiện đại của đất nước này. Ông được biết đến là nhà khai sáng nho giáo, và là một giảng sư, triết gia nổi tiếng người Trung Quốc. Ông hay được gọi với danh hiệu là Khổng Khâu.

Thông tin sơ lược về Khổng Tử

• Tên đầy đủ: Khổng Phu Tử
• Tên tiếng trung: 孔夫子
• Danh hiệu: Khổng Khâu
• Năm sinh: 28/09/551 Trước công nguyên
• Quê quán: Ấp Trâu, thôn Xương Bình, nước Lỗ nay là tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc
• Cha, mẹ: Thúc Lương Ngột, Nhan thị
• Ngày mất: 11/04/479 Trước công nguyên
• Trường Phái: Khổng giáo
• Nghề nghiệp: Giảng sư, Triết gia

Gia thế của Khổng Tử

Khổng Tử họ Khổng tên Khâu, tự Trọng Ni nguyên quán ở Làng Xương Bình, nước Lỗ đời Chu. Nay là huyện Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông. Cha tên Hột, là một lực sĩ trứ danh đương thời. Có lần nước Tề tiến công nước Lỗ, quân Lỗ bị vây. Vào đêm, Khổng Hột chỉ huy 300 dũng sĩ phá được vòng vây, cứu thoát quan Đại Phu là Tạng Hột. Sau đó, cưới bà Nhan Thị, thân sinh Khổng Tử.

Cha là một chiến sĩ anh dũng, nhưng chẳng may mất sớm vào năm Khổng Tử mới lên ba tuổi. Kế đó chẳng bao lâu, mẹ lại qua đời, Khổng Tử trở thành đứa con mồ côi, trong một gia đình nghèo khổ, nhưng rất hiếu học, năm ba mươi tuổi đã là một nhà học vấn nổi tiếng.

Năm đó, ông bắt đầu nhận dạy học trò, là người đầu tiên mở trường tư thục vào thời phong kiến, vốn chỉ con em vua quan, hàng quý tộc mới có dịp học hỏi từ chương.

Khổng Tử sống vào một thời đại, về mặt chính trì, đang lúc chế độ phong kiến nhà Chu bắt đầu băng hoại, bởi chư hầu phân tranh, từ thời Xuân Thu chuyển sang Chiến quốc Khổng Tử tuy hành nghề dạy học, nhưng vốn nuôi chí tìm minh chúa, để thực hiện lý tưởng chính trị của mình.

Ông từng làm quan Trung đô Tể, rồi thăng chức Tư Không, Tư Khấu. Song, nhận thấy nhà vua cùng chư khanh tướng nước Lỗ chẳng thật lòng trọng dụng, bèn từ quan, dẫn một số môn đệ cùng chí hướng, đi chu du liệt quốc trong khoảng thời gian từ 54 tuổi, đến 68 tuổi, cố tìm cho được vị minh chúa nào, khả dĩ tiến nạp chính kiến của mình. Nhưng tiếc thay, đã phí mất mười bốn năm trời mà chẳng được như ý muốn.

Trong khi thất vọng, ông quay về nước Lỗ, chuyên tâm vào việc tu biên cổ tịch, soạn định Ngũ kinh: Thư, Dịch, Thi, Lễ, Nhạc, và hoàn thành cuốn Xuân Thu. Năm năm sau thì Ngài mất, thọ bảy mươi ba tuổi.

Sự nghiệp của Khổng Tử

Làm quan

Năm 19 tuổi, ông lấy vợ và làm một chức quan nhỏ ở chuyên quản lý kho tàng, xuất nạp tiền lương công bằng. Trước đó, ông cùng từng đảm nhiệm chức quan nhỏ chuyên quản lý nông trường và đạt hiệu quả tốt. Vì vậy, Khổng Tử được thăng chức làm quan Tư Không (quản lý các công trình).

Năm 21 tuổi, ông được cử làm chức Ủy Lại, sau đó qua làm chức Tư Chức Lại. Đến năm 22 tuổi, Khổng Tử lập trường giảng học và được các môn đồ gọi là phu tử. 29 tuổi, Khổng Tử học đàn với Sư Tương ở nước Lỗ

Vào năm 30 tuổi, Đức Khổng Tử muốn đến Lạc Dương để nghiên cứu về nghi lễ, chế độ miếu đường nên được vua ban cho một cỗ xe đưa Khổng Tử và Nam Cung Quát đi. Sau khi khảo sát xong thì ông về nước. Lúc này, sự học của ông rộng mở, học trò xin theo học ngày càng đông.

Qua mấy năm thì Quý Bình Tử khởi loạn trong nước Lỗ. Ông đi theo Lỗ Chiêu Công tạm tránh qua nước Tề. Lúc này, Tề Cảnh Công rất khâm phục về tài chính trị của Khổng Tử muốn đem đất Ni Khê phong cho ông nhưng bị Tướng quốc nước Tề ngăn cản. Lúc ông 36 tuổi, thì quay về nước Lỗ lo cho việc dạy học và nghiên cứu về Đạo học của Thánh hiền.

Ngao du

Trong suốt 20 năm, từ năm 34 tuổi, Khổng Tử dẫn học trò đi khắp nơi để truyền bá tư tưởng và tìm người tài. Tuy nhiên, cuộc hành trình không quá thuận lợi. Năm thứ 9 của vua Lỗ Định Công, ông được mời làm quan chức Trung Đô Tể ở Kinh Thành.

Sau 1 năm, bốn phương lấy chính sự của ông làm khuôn mẫu. Đức Khổng Tử giữ chức Tư Không rồi thăng lên Đại Tư Khấu coi việc hình án. Những luật lệ của ông đề ra giúp kẻ nghèo khổ, lập ra phép tắc, định việc tống táng, lớn nhỏ có trật tự, trai gái không lẫn lộn, trộm cắp không còn nữa, xã hội bình trị. Sau nhiều năm, nước Lỗ trở nên bình trị.

Sau khi nước Tề lập ra Bộ Nữ Nhạc, khiến vua Lỗ sinh ra lưới biếng, chỉ chuyên hưởng lạc. Khổng Tử không khuyên được, chán nản xin từ chức và bỏ nước Lỗ đi chu du các nước chư hầu.

Năm 68 tuổi, Khổng Tử trở về nước Lỗ, tiếp tục dạy học và bắt tay vào soạn sách. Đến năm 69 tuổi, ông bắt tay vào việc hiệu đính các cổ thư bị tản nát.

Đến ngày Ký Sửu, tức ngày 18/2 năm Nhâm Tuất thì Khổng Tử tạ thế khi hưởng thọ 73 tuổi.

Nhân cách của Khổng Tử

Khổng Tử là người thông minh, luôn ham học. Việc gì cũng xem xét kỹ lưỡng để biết cho đến tận cùng thì thôi. Tính tình ôn hòa, khiêm tốn và làm việc hết sức cẩn thận, luôn tin vào Thiên mệnh.

Ông là người nhân hậu, khiêm nhường, giản dị, giàu tình cảm. Khi ở nhà, Khổng Tử có dáng dấp thoải mái, trên mặt đều biểu lộ thần thái hoài vui. Ăn uống ở nhà có tang thì ông không bao giờ ăn no.

Ông luôn tuân theo nguyên tắc, lễ nghi một cách chuẩn mực nhất. Khi về quê, ở mặt cha anh, bạn bè thì Khổng Tử cực kì khiêm tốn, hết sức nghe lời. Nhưng khi đến nơi tông miếu triều đỉnh, giải quyết chính sự thì ông ăn nói lưu loát, mạch lạc, lời lẽ cẩn thận.

Khi vua đến Khổng Tử tỏ ra hết sức cung kính rụt rè, trong lòng như có điều gì chưa yên tâm, không thể hiện cử chỉ nào thất lễ. Đối với khách quý, Khổng Tử luôn làm tròn trách nhiệm từ hình thức đến biểu lộ khuôn mặt.

Tư tưởng

Không biết bao nhiêu bút mực đã đổ ra 25 thế kỷ qua để nghiên cứu về Khổng giáo, về tư tưởng của Khổng Tử. Cũng có học giả như học giả Pháp Etiemble, trong cuốn Confucius 1966 thì cho rằng nghiên cứu Khổng Tử chỉ nên dựa vào sách Luận – ngữ là bộ sách ghi lại những lời đối đáp của Khổng Tử với học trò, các sách khác không đáng tin cậy.

Nhưng gì thì gì, loài người tiến bộ vẫn phải ghi nhận Khổng Tử là nhà giáo dục lớn nhất của mọi thời đại ngay thời bấy giờ ông có tới 3000 học trò và rất nhiều người trong số đó đã thành đạt. Về chính trị Khổng Tử chủ trương Đức trị.

Ông là người đầu tiên nói nhiều nhất đến tư cách của người cai trị (tức người quân tử), ông chủ trương vua sáng tôi hiền, vua ra vua, tôi ra tôi. Nhưng Khổng Từ là người không thích cách mạng, ông không tán thành bạo lực cách mạng để thay đổi thời thế, cho dù thời thế của bọn hôn quân bạo chúa! Đó là tính chất bảo thủ trong tư tưởng chính trị của Khổng Tử.

“Khổng Tử bỏ qua vấn đề pháp luật và thiết chế, từ chối mọi cải cách” (Nguyễn Khắc Viện). Chính vì vậy mà từ đời Hán sau này trở đi Khổng Tử được các triều vua tôn lên hàng Đại Thánh, là ông Thánh của các ông Thánh là “vạn thế sư biểu” (ông thầy tiêu biểu của muôn đời) để lợi dụng học thuyết của ông, duy trì chế độ phong kiến bảo thủ trì trệ ở Trung Hoa cho mãi đến đầu thế kỷ 20!

Có thể nói trong lịch sử nhân loại, chưa có triết gia nào mà triết thuyết của người ấy lại được thiên hạ lợi dụng tâng bốc đến mây xanh hoặc phê phán đến không tiếc lời như học thuyết của Khổng Tử. Những kẻ muốn duy trì trật tự hiện tại thì tôn vinh Khổng Tử những kẻ muốn thay đổi trật tự hiện tại thì phê phán Khổng Tử.

Đến nay có rất nhiều trường đại học ở Phương Tây mở khoa Khổng học để tiếp tục nghiên cứu về Khổng Tử. Đạo đức cao cả và lối sống chừng mực của Khổng Tử vẫn cần cho thế giới Phương Tây đang sống xa hoa và hủy hoại môi trường.

Vinh danh Khổng Tử

Ngay sau khi Khổng Tử mất, cố hương Khúc Phụ thành nơi hành hương cho người đời bày tỏ tấm lòng ngưỡng mộ. Đến nay, đây vẫn là nơi nổi tiếng được nhiều người thăm viếng. Có nhiều ngôi đền thờ riêng Khổng Tử và đây cũng là nơi thường tổ chức những buổi lễ để tưởng nhớ ông.

Các triều đại phong tặng Khổng Tử các danh hiệu sau:

Năm 739, vua Đường Huyền Tông phong tặng Đức Khổng Tử là Văn Tuyên Vương, tượng thờ ông được mặc phẩm phục Hoàng đế, tặng cho các đệ tử các tước: Công, Hầu, Bá.

Năm 1008, vua Tống Chân Tông phong là: Đại Thánh Văn Tuyên Vương, phong cho cha Khổng Tử là Lỗ Công, mẹ là Lỗ Phu Nhân, vợ là Bà Thượng Quan Thị làm Vân Phu Nhân, và ra lệnh cho các tỉnh lập miếu thờ ông.

Vào năm 1560, vua Minh Thế Tông phong tặng ông là Chí Thánh Tiên Sư.

Năm 1645, vua Thanh Thế Tổ phong ông là Đại Thành Chí Thánh Văn Tuyên Vương Thánh Sư Khổng Phu Tử.

Những lời dạy hay của Khổng Tử

• Càng lên cao, chân trời càng xa, tầm mắt càng rộng.
• Ngồi bàn tiệc đừng ra vẻ anh hùng, vì rượu đã làm cho lắm người gục ngã.
• Học cho rộng, hỏi cho kỹ, nghĩ cho cẩn thận, phân biệt cho rõ, làm cho hết sức.
• Người quân tử cầu ở mình, kẻ tiểu nhân cầu ở người.
• Học đi với hành, không chỉ nói cho qua chuyện
• Trong việc trị quốc, phải thận trọng không hứa ẩu, biết đãi người hiền, phải được lòng dân.
• Đạo thiên thừa chi quốc, kính sự nhi tín, tiết dụng nhi ái nhân, sử dân dĩ thời.
• Ngẫm nghĩ việc xưa để hiểu việc nay, hành vi đáng làm thầy người khác.
• Biết thì nói là biết, không biết thì nói là không biết, vậy mới thật là biết.
• Người không có chữ tín, chẳng làm chi nên việc.
• Không nhìn điều sai, không nghe điều tầm bậy, không nói điều trái, không làm điều quấy.
• Bản thân làm điều phải, không ra lệnh người cũng nghe; không đúng thì có ra lệnh người cũng không nghe.
• Tụ họp nhau cả ngày, nói năng tào lao, làm những điều nhỏ mọn, nguy lắm thay.

Tổng hợp