Bình giảng đoạn thơ sau đây trong bài thơ Nhớ đồng của Tố Hữu

Nỗi nhớ đồng, tình yêu thương quê hương cháy bỏng tâm hồn người chiến sĩ trong những năm tháng tù đày. Những đường nét, màu sắc, âm thanh được nhà thơ sử dụng đã làm hiện lên thấp thoáng bóng hình quê hương với bao nỗi nhớ, tình thương, nỗi buồn day dứt, triền miên khôn nguôi.

“Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!

Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi

Đâu ruồng tre mát thở yên vui

Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn

Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?

Đâu những đường con bước vạn đời

Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi

Giữa dòng ngày tháng âm u đó

Không đổi nhưng mà trôi cứ trôi…”

Phần “Xiềng xích” trong tập thơ “Từ ấy” gồm 29 bài thơ. Từ tháng 4 đến thắng 7 năm 1939, Tố Hữu đã viết một chùm thơ 9 bài. “Nhớ đồng” là bài số 7 được viết vào tháng 7 năm 1939. Nhan đề hài thơ là “’Nhớ đồng” và đó cũng là cảm xúc chủ đạo của Tố Hữu trong chốn ngục tù. Bài thơ gồm có 44 câu thơ nói lên 4 nỗi nhớ. 10 câu đầu là nỗi nhớ đồng quê. 10 câu tiếp theo nói lên nỗi nhớ những người dân cày lam lũ. 10 câu nối tiếp diễn tả lòng thương nhớ mọ già và “những hồn thân tự thuở xưa”. 14 câu còn lại là tâm trạng “tôi nhớ tôi”, và thể hiện lòng khao khát tự do.

Bài thơ có cấu trúc “phức điệu”, đoạn 1 và 3 xuất hiện điệp khúc:

“Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quanh bên trong một tiếng hò!”.

Điệp khúc ấy được biến tấu thành:

“Gì sâu bằng những trưa hiu quanh,

Ôi ruộng đồng hương nhớ ơi!”.

đặt vào đầu đoạn 2 và cuối đoạn 4.

Câu trúc “phức điệu” ấy rất độc đáo nhằm tạo nên những vòng xoáy đầy da diết về nỗi nhớ đồng trong lòng người chiến sĩ trẻ đang bị đầy đọa trong chốn ngục tù. Đây là đoạn một bài thơ “Nhớ đồng”

“Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

…………………………..

Không đổi nhưng mà trôi cứ trôi”.

Từ ngày bị mật thám bắt, bị tù đày giữa “lạnh lẽo bốn tường vôi khắc khổ”, nỗi nhớ đồng cứ diễn ra triền miên, nhất là những buổi trưa trong nhà tù. Nỗi nhớ ấy day dứt và thiết tha vô cùng, không thể nào nguôi. Tự đáy lòng thốt lên so sánh: “Gì sâu bằng những trưa thương nhớ”. Thế giới nhà tù, trong và ngoài song sắt đều “hiu quạnh”, rất vắng vẻ và buồn. “Hiu quạnh” đâu chỉ là ngoại cảnh nhà tù mà còn là tâm cảnh của “thân tù”. Trong khoảnh khắc “hiu quạnh ấy nhớ buổi trưa, nhà thơ nhớ “một tiếng hò” nơi làng quê, thổn thức cả nỗi lòng:

“Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quạnh bên trong một tiếng hò”

Nhớ một tiếng hò”, nhớ một khúc dân ca, nhớ một giọng hò “Mái nhì”, “Mái đẩy”, một giọng hò “đĩa gạo” của quê hương mà nhà thơ từng ôm áp trong lòng:

“Vẳng lên trong tiếng xe lùa nước,

Một giọng hò đưa hố não nùng”.

(đoạn 2)

“Một tiếng hò” là hồn quê. Nhớ “một giọng hò” là nhớ đồng, là nhớ quê hương , “nghĩa nặng tình sâu” đã bao ngày li biệt. Bốn câu thơ tiếp theo, chữ “đâu” được điệp lại, các câu hỏi tu lừ liên tiếp xuất hiện, nỗi “nhớ đồng” day dứt khôn nguôi:

”Đâu nhớ cồn thơm đất nhả mùi,

Đâu ruồng tre mát thở yên vui

Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn

Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?”

Vần thơ làm hiện lên một không gian nghệ thuật bức tranh đồng quê: diễn tả một tâm trạng nghệ thuật ấy là nỗi nhớ đồng da diết. Nhớ hương vị quê hương, nhớ cồn thơm đất nhả mùi”, nhớ luống cày, nhớ hương lúa. Nhở lũy tre, ruồng tre xanh trùm bóng mát rượi “thở yên vui”. Chữ thở trong câu thơ “đâu ruồng tre mát thở yên vui” được sử dụng tài tình, gợi tả âm thanh rì rào, lao xao của lá tre, khúc nhạc yên vui, êm đềm của làng quê ta bao đời nay. Một sự chuyển đổi cảm giác đầy thi vị. Nhớ đồng là nhớ “từng ô mạ xanh mơn mởn” – tươi đẹp và xanh non. Nhớ đồng là nhớ vị “bùi” của sắn, vị “ngọt” của khoai. Các tính từ – bổ ngữ: “thơm”, “mát”, “yên vui”, “xanh mơm mởm” “ngột”, “bùi”… đã tô đậm vẻ đẹp của đồng quê. Bức tranh quê trong hoài niệm hiện lên thân thuộc, bình dị, xinh đẹp và đáng yêu biết bao! Bị tù đày mà xa cách quê hương. Cảnh sắc quê hương giờ đây chỉ hiện lên trong hoài niệm, trong nỗi nhớ vơi đầy. Chữ ”đâu” bốn lần xuất hiện diễn tả một cách xúc động, đầy ám ảnh nỗi nhớ đồng gắn liền với nỗi đau buồn cô đơn của nhà thơ đang bị đày đọa trong chốn ngục tù.

Hơn một nghìn ngày bị tù đày (1939 – 1942), Tố Hữu có biết bao nỗi nhớ day dứt và triền miên trong lòng. Chợt nghe một tiếng chim tu tú gọi bầy mà nhớ “Vườn râm dậy tiếng ve ngân – Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào” (Khi con tu hú). Một màu xanh của đồng lúa, một tiếng hát “bơ vơ” một ánh nắng chiều bên nương gợi lên bao nỗi nhớ quê, nhớ nhà vô cùng da diết:

“Đồng xanh gợn nhơ quê hương

Bơ vơ tiếng hát bên nương nắng chiều”.

( tiếng hát đi cày).

“Nhớ đồng” là nhớ mãi nhớ hoài “Những hồn chất phác hiền như đất – Khoai sắn tình quê rất thiệt thà. “Nhớ đồng” là nhớ mẹ già thương yêu:

“Chao ôi thương nhớ, chao thương nhớ

Ôi mẹ già xa đơn chiếc ơi!”

Tiếng thơ cất lên nghe thật bồn chồn, tha thiết. Nhớ đồng, nhớ quê, nhớ mẹ già… là những nét rất đẹp trong hồn thơ Tố Hữu.

Đoạn thơ tiếp theo nói lên nỗi nhớ những cảnh đời lầm than, là đọng sau luỹ tre xanh:

“Đâu những đường con bước vạn đời

Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi

Giữa dòng ngày tháng âm u đó

Không đổi, nhưng mà trôi cứ trôi…”.

Không gian nghệ thuật và tâm trạng nghệ thuật về nỗi “nhớ đồng” được mở rộng và khơi sầu thêm “những trưa thương nhớ…”, “những trưa hiu quạnh…” Tiếng thơ cất lên tự hỏi: “Đâu những đường con bước vạn đời?”. Xa cách đã bao ngày hình bóng quê hương. Còn đâu nữa, ở đâu rồi những con đường quê gập ghềnh xuôi ngược của bao kiếp người lam lũ, của mẹ ta, chị ta “Đòn gánh tre chín dạn hai vai” (Nguyễn Du),..? Còn đâu nữa, ở đâu rồi hình ảnh bình dị, thân thuộc đáng yêu: “Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi”. Một câu thơ có hình ảnh sáng tạo, gợi cảm. Sáng tạo và gợi cảm ở nghệ thuật dùng từ “thấp”, ở hình ảnh nhân hóa “…ngủ im hơi”. Đó là hình ảnh làng quê Việt Nam tăm tối, nghèo nàn, liêu điều, xác xơ… dưới thời Pháp thuộc. Ở đâu cũng thế, khắp Bắc, Trung, Nam, đều thế: “Năm gian nhà cỏ thấp le te…”, “Phần thuế quan Tây, phần trả nợ… (Nguyễn Khuyến).

Với Tố Hữu thì nỗi nhớ luôn luôn gắn liền với tình thương, thương quê hương đất nước, thương đồng chí đồng bào, thương nhân dân lao động nghèo khổ đang rên xiết dưới ách thống trị của ngoại bang, đang bị ”Đọa đày trong những hố thẳm không cùng (Tâm tư trong tù). Cuộc sống của nhân dân ta thuở ấy cứ lặng lẽ, âm thầm trôi đi trong những tháng ngày đen tối “âm u”. Đó là cái “Ao đời” tù đọng như thi sĩ Xuân Diệu đã nói tới trong “Tỏa nhị Kiều”. Cuộc đời “không đổi”, thân phận ”không đổi”, nhưng mà “trôi cứ trôi”. Ba chữ “trôi cứ trôi” thấm thía bao nỗi buồn. Câu thơ không chỉ nói lên một nỗi buồn “nhớ đồng” thấm thía và còn mang ý nghĩa lay gọi, thức tỉnh về nô lệ và tự do:

“Giữa dòng ngày tháng âm u đó,

Không đổi, nhưng mà trôi cứ trôi”.

Điệp ngữ “trôi cứ trôi” liên kết với hình ảnh ẩn dụ “dòng ngày tháng âm u tạo nên tính hệ thống ngôn ngữ văn chương giàu sắc thái biểu cảm nói về cái vô nghĩa, cái đáng chán của những thân phận, những kiếp người bị tước đoạt mất tự do!

Tố Hữu đã có lần thổ lộ: “Thơ là một điệu hồn đi tìm những hồn đồng điệu”, cho nên “Thơ là chuyện tri âm tri kỉ” ở đời. Đọc thơ Tố Hữu, đặc biệt đọc những bài như “Tâm tư trong tù”, “Nhớ đồng”, “Tiếng hát đi đày”,… chúng ta tìm thấy và hòa nhập với “điệu hồn” thi sĩ.

Đoạn thơ trên đây hội tụ bao nét đẹp của hồn thơ Tố Hữu. Nỗi nhớ đồng, tình yêu thương quê hương cháy bỏng tâm hồn người chiến sĩ trong những năm tháng tù đày. Những đường nét, màu sắc, âm thanh được nhà thơ sử dụng đã làm hiện lên thấp thoáng bóng hình quê hương với bao nỗi nhớ, tình thương, nỗi buồn day dứt, triền miên khôn nguôi. Giọng thơ bồi hồi xao xuyến, thấm thía một nỗi buồn thương. Chất trữ tình và cảm xúc về cái đẹp, về nỗi buồn thương nhớ đồng quê đã tạo nên một cảm hứng đồng hành với tư tưởng cách mạng. Đó là khao khát tự do:

“…Tôi mơ qua cửa khám bao ngày

Tôi thu tất cả trong thầm lặng

Như cánh chim buồn nhớ gió mây”.

(Nhớ đồng)

loigiaihay.com

Theo dõi chúng tôi www.hql-neu.edu.vn để có thêm nhiều thông tin bổ ích nhé!!!